چرایی پرسش‌های خداوند در قرآن با وجود علم مطلق او

 پرسشی که ممکن است به ذهن برسد این است که اگر خدای مهربان همه چیز را می‌داند، چرا در قرآن از بندگانش سؤال می‌کند؟ نمونه: «و آن چیست در دست راستت ای موسی؟» و حضرت موسی (ع) پاسخ می‌دهد: «عصا».

در پاسخ باید ببینیم هدف از این‌که خدای مهربان در قرآن کریم پرسش‌هایی را مطرح می‌کند چیست. در ابتدا باید گفت که پرسش‌های خداوند در قرآن از سنخ پرسش‌های انسانی (برای رفع جهل یا نادانی) نیست، زیرا خداوند به همه چیز عالم است و نیازی به دانستن از طریق پرسش ندارد [۱]، [۲]. این نوع پرسش‌ها اهداف دیگری دارند که مفسران و متکلمان به چند وجه آن اشاره کرده‌اند:

۱- آشکارسازی حقیقت، آموزش به مخاطب و گرفتن اقرار از او: خداوند با طرح پرسش، مخاطب را به تأمل، توجه، و بیان حقیقت وامی‌دارد. این روش، نوعی آموزش و تربیت است تا شخص یا دیگران به اهمیت موضوع پی ببرند و حقیقت را با زبان خود بیان کنند [۳]. برای مثال، وقتی خدا از حضرت موسی (ع) می‌پرسد «در دستت چیست؟»، حضرت با شرح عصا و کاربردهایش، هم خود به نعمت‌های الهی توجه پیدا می‌کند و هم مخاطبان داستان از اهمیت آن مطلع می‌شوند [۴].

۲- آماده‌سازی مخاطب برای معجزه یا رویدادی مهم: در داستان حضرت موسی (ع)، پرسش خدا درباره عصا مقدمه‌ای است برای تبدیل شدن عصا به اژدها و نشان دادن معجزه به او. این پرسش، توجه و تمرکز موسی و مخاطب را بر عصا جلب می‌کند تا معجزه بعدی برجسته‌تر و قابل درک‌تر باشد [۴].

۳- امتحان و آزمایش: برخی پرسش‌ها جنبه آزمایش دارند تا به وسیله آن ایمان، صبر، یا معرفت فرد سنجیده شود. البته این آزمایش برای روشن شدن وضعیت درونی (باطن) فرد نزد خودش یا دیگران است، نه برای رفع جهل خداوند زیرا خدا له همه چیز آگاه است [۲].

۴- بیان مقام و فضیلت مخاطب: گاهی پرسش خداوند برای نشان دادن مقام خاص یک پیامبر یا بنده است؛ مثلاً سخن گفتن مستقیم با حضرت موسی (ع) و پرسش از او، نشانه جایگاه ویژه او نزد خداوند است [۵]، [۶].

۵- ایجاد گفت‌وگو و نزدیکی مانند گفت‌وگوی عاشق و معشوق: برخی مفسران تصریح کرده‌اند که این نوع پرسش‌ها، نوعی انس و گفت‌وگوی محبت‌آمیز و عاشقانه میان خدا و بنده است تا بنده احساس قرب و توجه بیشتری کند [۵]، [۶].

یک  نمونه از پرسش‌های خدای مهربان در قرآن: پرسش از حضرت موسی (ع) درباره عصایش

در داستان حضرت موسی (ع)، خداوند می‌پرسد: «آن چیست در دست راستت ای موسی؟» حضرت موسی (ع) پاسخ می‌دهند: «این عصای من است! بر آن تکیه می‌زنم و برگ درختان را برای گوسفندانم فرو می‌ریزم و کاربردهای دیگری هم دارد.» سپس خداوند دستور می‌دهد عصا را بیندازد و معجزه رخ می‌دهد [۴]. این پرسش:

الف- توجه موسی را به نعمت و ابزارش جلب می‌کند،

ب- زمینه را برای معجزه آماده می‌سازد،

ج- و برای مخاطب داستان، اهمیت و قدرت خداوند را آشکارتر می‌سازد [۴].

نتیجه‌گیری

پرسش‌های خداوند مهربان در قرآن برای رفع جهل خود یا نیاز به دانستن نیست، بلکه اهداف تربیتی، آموزشی، نمایشی، تاکیدی، و گاه آزمایشی دارند. این شیوه بیانی، مخاطب را به تفکر، توجه، و درک عمیق‌تر حقیقت و حکمت الهی وامی‌دارد [۲]، [۳]، [۴].

مراجع:

[۱] شرح و تفسیر آیه‌ای که سوال پرسیدن درباره خداوند را اشتباه می‌داند

 https://borna.news/fa/news/80921/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%88-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B3%D9%88%D8%A7%D9%84-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%87-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%AF

[۲] علت سوال ملائک از خداوند چه بود؟

 https://article.tebyan.net/246229/%D8%B9%D9%84%D8%AA-%D8%B3%D9%88%D8%A7%D9%84-%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%A6%DA%A9-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF-%DA%86%D9%87-%D8%A8%D9%88%D8%AF-

[۳] پرسش‌های حکیمانه قرآن برای اثبات وجود خدا - خبرگزاری دانشجو

 https://snn.ir/fa/news/960273/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AB%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF-%D8%AE%D8%AF%D8%A7

[۴] داستان حضرت موسی و دیدن خدا – صبحینو

 https://sobhino.com/religion/leaders/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%86-%D8%AE%D8%AF%D8%A7/

[۵] پرسش: خداوند چگونه با حضرت موسی سخن گفت؟ - ویکی شیعه

 https://fa.wikishia.net/view/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4:%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF_%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87_%D8%A8%D8%A7_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%B3%D8%AE%D9%86_%DA%AF%D9%81%D8%AA%D8%9F

[۶] سخن گفتن خدا با موسی - ویکی شیعه

 https://fa.wikishia.net/view/%D8%B3%D8%AE%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%86_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C

جستارهای وابسته:

پرسشگری خداوند در قرآن کریم (مطالعۀ موردی: سورۀ یس) – آموزه‌های قرآنی

 https://qd.razavi.ac.ir/article_335.html

موسی و رؤیت خدا - ویکی فقه

 https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%20%D9%88%20%D8%B1%D8%A4%DB%8C%D8%AA%20%D8%AE%D8%AF%D8%A7

 شناخت خدا در قرآن - ویکی فقه

 https://fa.wikifeqh.ir/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86

 قرآن کریم می‌فرماید: از خدا سؤال نکنید، بلکه این خدا است که ...

 https://www.islamquest.net/fa/archive/fa30825

 پرسش از پاداش‌های الهی

 https://hawzah.net/fa/Article/View/101142/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C

 آیه 18 سوره طه  https://www.alketab.org/%D8%B7%D9%87_%D9%A1%D9%A8

 چرا پرسیدن در مورد خدا و وجودش حرام است؛ چگونه بدون پرسش بدانیم و ...

 https://www.x-shobhe.com/belief/12901.html

 بخش دوم- فصل اول: خدا در قرآن - تفسیرموضوعی قرآن کریم

 https://tafsiremozueeghoran.blogfa.com/post/8

 وقتی خدا می‌داند ما چه می‌کنیم، پس آزمایش برای چیست؟! - راه مقدس https://rahemoghaddas.blog.ir/post/75

 تقدیر و سرنوشت انسان بدست کیست؟ - شهر سوال  https://soalcity.ir/node/153

 مناظره درباره بیان رؤیت خدا در قرآن - ویکی فقه

 https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B8%D8%B1%D9%87_%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%A4%DB%8C%D8%AA_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86

آیا خدا نمی‌دانست در دست موسی چیست که پرسید «وَمَا تِلْکَ بِیَمِینِکَ یَا موسی»

 https://www.x-shobhe.com/quran/5917.html

 پرسش‌های موسی از خدا

 https://vista.ir/m/a/9q2c0/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%AF%D8%A7